NRTO-leden leveren actief een bijdrage aan de maandelijkse Techniekpact nieuwsbrief. Deze editie bevat o.a. een opinie van Marcel Kornegoor (Portfolio en innovatie directeur bij De Complementair Groep (o.a. met opleiders Vijfhart IT opleidingen en Coach+Result, die beiden bij de NRTO zijn aangesloten)).
‘Ons dagelijks leven is, mede dankzij ICT, flink complexer geworden. De mate van complexiteit neemt alleen maar toe als we te veel op de korte termijn focussen. Het is zaak om de tijd nemen om zaken diepgaand te doorgronden, hervormen en eenvoudiger te maken. Iedere trainer of opleider vervult een belangrijke rol in het spanningsveld van abstractie en complexiteit, want wat leren wij onze studenten?’
‘Leren we ze puur en alleen over het bestaan en toepassen van abstractie-technieken (bij wie moet je zijn en welke vragen moet je stellen?) of bieden we ze inzichten om beter met de toegenomen complexiteit om te gaan (maken we ze zelf expert)? Leren we ze technieken waarmee ze in staat zijn om complexiteit beter te doorgronden en een systeem misschien zelfs te kunnen vereenvoudigen? Of leren we studenten alleen maar kunstjes en trucs waarmee ze een beoogd examen halen en het probleem van de dag te lijf kunnen?’
Abstractievermogen en complexiteit
‘Laten we eerst dieper ingaan op deze twee definities. De tweede wet van de thermodynamica stelt dat ieder systeem over tijd minder geordend of gestructureerd raakt. Oftewel: de complexiteit van een systeem neemt vanzelf toe. Deze wet is nietsontziend, want alles, in de meest ruime zin van het woord, is een systeem. Daarmee wordt alles dus vanzelf complexer. Gratis en voor niets. Om weerstand tegen deze wetmatigheid te bieden, zijn er grofweg twee oplossingen: toevoegen van abstractielagen of het reduceren van de complexiteit door actieve inmenging in het systeem.’
Toegenomen complexiteit: Casus het Nederlandse Burgerlijk Wetboek
‘Een mooi voorbeeld van een systeem dat steeds complexer wordt, is het Nederlandse Burgerlijk Wetboek (BW). Sinds de eerste versie in 1838 verscheen, maken we er als kikkerlandje een gewoonte van om het wetboek steeds verder uit te breiden. Na bijna 200 jaar pennen is het resultaat dat het BW inmiddels uit negen (dikke) boeken bestaat, ieder gericht op verschillende onderwerpen. Hoewel er zo nu en dan ook wel eens passages uit de wet worden geschrapt, is het vooral gebruikelijk om nieuwe wetten, artikelen of leden toe te voegen. Stuk voor stuk zijn de afwegingen hiervoor begrijpelijk. Als er in versie 1.0 van wet X een juridisch gaatje blijkt te zitten, dan is de eenvoudigste oplossing om dit gaatje te dichten met een extra artikel of lid.
Als je jezelf met doorn prikt dan is een pleister vaak een prima middel om te voorkomen dat je alles onder het bloed smeert. Het probleem schuilt echter in de opeenstapeling van dergelijke pleisters. Een wet met 150 artikelen die per artikel 30 leden bevat, is dermate ingewikkeld geworden dat het erg moeilijk wordt om te bepalen wat er nu precies wel of niet is toegestaan en of er geen tegenstrijdigheden in voorkomen. Analoog uitgedrukt: met 500 pleisters op je armen is het erg lastig om nog precies te weten welke pleister voor de prik van de doorn was en welke is geplakt voor het ongelukje met de nietmachine. Voor je het weet heb je een lelijke ontsteking en weet je niet waardoor die veroorzaakt werd.’
Abstractie door opkomst experts
‘Om de toegenomen complexiteit van de wet het hoofd te bieden, zijn er complete beroepstakken ontstaan zoals die van juridisch adviseurs en advocaten. Deze professionals specialiseren zich in de wet en doen (als het goed is) hun best om de complexiteit te bevatten en op basis van hun kennis het juiste advies te geven of de juiste verdediging te voeren. Als “gewone” burger is dit nagenoeg onbegonnen werk, al is het maar omdat het taalgebruik van menig wet al een complexiteitsuitdaging op zich vormt.’
‘Met de komst van adviseurs en advocaten, is feitelijk een abstractie om de wet-complexiteit gebouwd. In plaats van zelf de hele wet te lezen en te doorgronden, stel je jouw vraag in normale taal aan een expert. Dit kan de advocaat of adviseur zijn, maar in het dagelijks leven kennen we veel meer vormen van dergelijke abstractie. Een aannemer, een fiscalist, een sommelier, een diëtist… In plaats van zelf alles te hoeven weten en uitzoeken, leg je jouw probleem declaratief bij deze experts neer en zij leveren producten of diensten die jouw probleem passend oplossen. Zo hoef je niet zelf alle wijn te proeven en te weten hoe wijn überhaupt gemaakt wordt, maar zeg je van wat voor wijn je houdt en een (kundig) sommelier vertaalt dit naar een glas dat is gevuld vanuit de juiste fles.’
Iedereen expert door het toepassen van trucjes?
‘Ik zie dat, in algemene zin op het internet, vaak dat voor het aanleren van trucs en kunstjes wordt gekozen. Snel even googelen, Youtube-en, of GenAI-en om voor het probleem van het moment een oplossing te vinden. Knip-plak-klaar. Met alle informatie en zoekfunctionalteit die voor ons beschikbaar is, is dit praktisch prima mogelijk. Zo lijkt er voor alles wel een oplossing en kunnen zelfs nieuwelingen op het oog lastige problemen de baas.’
De lange termijn komt onder druk te staan
‘Uit abstractie komen plots heel veel nieuwe experts naar boven! Heel sec bekeken werkt dit. Het huidige probleem wordt er immers mee verholpen en we kunnen over tot de orde (of waan?) van de dag. Ongemerkt wordt hiermee echter ook voldaan aan de tweede wet van de thermodynamica. In tegenstelling tot de jurist of advocaat die jaren op de wet heeft moeten studeren om deze te begrijpen doorgronden, wordt er bij overmatig gebruik van abstracties veelal niet vanuit vakbekwaamheid of bewustzijn gehandeld en is volstrekt onbekend wat de gevolgen van de gevonden knip-plak oplossing zijn voor de lange termijn of de bredere context. Misschien zorgt de simpele oplossing van vandaag over een week wel voor een enorm probleem. Of anders wel over een jaar. Bovendien wordt het systeem er zeker niet minder complex van. Als niemand je vertelt dat er ook verband of hechtdraad bestaat dan zit er niet veel anders op dan steeds meer pleisters plakken!
De spagaat tussen snel iets oplossen en dingen tot de bodem uitzoeken is ook lastig. Je hebt, zeker als bedrijf, natuurlijk altijd te maken met een spanningsveld tussen de korte en lange termijn. De salarissen van deze maand moeten ergens van betaald worden en dat gaat niet met de inkomsten van volgend jaar. Ik zie echter dat de lange termijn steeds verder onder druk komt te staan. De systemen in ons dagelijks leven zijn, mede dankzij ICT, flink complexer geworden. En die complexiteit zal alleen maar verder groeien als we te veel op de korte termijn focussen en niet meer de tijd nemen om de systemen diepgaand te doorgronden, te hervormen en eenvoudiger te maken. Abstractie heeft een beperkte houdbaarheid en volgens de tweede wet van de thermodynamica is entropie alleen te reduceren door hiervoor specifiek energie aan het systeem toe te voegen. Van de hersenen een beetje pijnigen op een stukje complexe materie is nog nooit iemand slechter geworden.’
